Soy nedir ne demektir? Soy ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Soy ağacı

1. Bir atadan gelen kimselerin topluluğu, sülale: Rabbimiz! İkimizi sana teslim olanlardan kıl, soyumuzdan da sana teslim olan bir ümmet yetiştir. (Bakara Suresinden)
2. Biyolojik özellikleri kuşaktan kuşağa değişmeyen kandaş birey topluluğu, ırk: O'nun soyu soyumuzdan değil, dili dilimizden değil..
3. İyi nitelikleri bulunan, iyi kandan gelen: Soy köpek adam ısırmaz (atasözü)
4. Seçkin, asil.

Soy ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "soy" kelimesi geçen deyimler, birleşik kelimeler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Soy ağacı: Bir ailenin kökenini ve sonraki bireylerini gösteren ağaç biçimindeki çizelge, hayat ağacı.
• Soy sop: Bütün soy ve hısımlar, cins cibilliyet, hasep nesep: Hiç kimsenin başkaları üzerinde soy sop üstünlüğü yoktur. Allah katında üstünlük, ancak takva iledir. (Veda Hutbesinden)
• Soya çekmek: Soyunun özelliklerini taşımak: "Huy soya çeker" diye bir söz vardır, yerlerinde tepişmeden nur içinde yatsınlar, babam ninem, büyük babam da öyle imiş. (V. Saygel)
• Soyu bozuk: Asil bir soy ve sülâleden gelmeyen, iyi bir aileden olmayan kimseler hakkında kullanılır: Behey soyu bozuk adam! Bugün de maymunlardan daha maymunsun. (H. R. Gürpınar)
• Köpek soyu: "Alçak, soysuz" anlamında kötü bir söz: "Konuş! Konuş dedim, köpek soyu!" diyerek silkeledi. (Y. Bahadıroğlu)

Soy ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "soy" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Soy asma soyuna çeker*: Temiz soydan gelen kişinin soyluluğu her halinden bellidir.
• Soy azmaz, soyuna çeker: İnsan ailesinden gördüğü görgü ve terbiyenin dışına çıkmaz, onu devam ettirir.
• Soy köpek adam ısırmaz: Genellikle soylu veya asil kişilerin, aşağılık veya ahlaksız davranışlarda bulunmayacaklarını ifade eder (?).
• Soydur çeker b*ktur kokar (Cins cinse çeker): Her canlıda, kendi soyunun özellikleri görülür.
• Soydur çeker, huydur geçer: Bir kişinin karakterinin ve huylarının, ait olduğu aile veya soyun özelliklerini taşıdığını ifade eder. Kişinin karakteri, ailesinden gelen özelliklerle şekillenir ve bu huylar kalıcıdır.
• Soyu soydan al, köpeği/sütü mandıradan: İnsanın soyunun, kökeninin önemli olduğunu ve güvenilir nesillerin ancak sağlam bir geçmişten geleceğini ifade eder. Aynı şekilde, kaliteli ve güvenilir şeyler de doğru kaynaktan temin edilmelidir.
• Ak şeker kara şeker, bir damarı soya çeker: İnsanın dış görünüşünden bağımsız olarak, huyu, karakteri ve davranışlarının genetik veya ailevi özelliklerle şekillendiğini ifade eder. Kişi, hangi dış özelliklere sahip olursa olsun, içsel özelliklerinde ailesinden bir iz taşır.
• Alma soysuzun kızını, sürer gider anasının izini: Evlenecek kızın ailesini de araştırmak gerektiğini, çünkü kızın annesinin davranışlarını ve özelliklerini takip edebileceğini ifade eder.
• Armut, (dalının) dibine düşer* (Armut, ağacından uzak düşmez): Çocuk soyuna çeker, çırak ustasının yolunu tutar: Armut dibine düşer mi? Genelde düşer. Ben de düştüm, kızım da düşecek. Annelerimizden öğrendik biz güçlü olmayı, ayakta durmayı, yılmadan denemeyi. (B. Aksoy)
• Asıl azmaz, bal kokmaz*: Bir kimse veya nesne, ne denli biçim değiştirirse değiştirsin aslını yitirmez, soyluluğunu korur.
• Aslı hu, nesli hu / Aslı neyse nesli de odur: Bir kişinin veya şeyin kökeni nasılsa, ondan gelenlerin de genellikle aynı özellikleri taşıyacağını ifade eder. Soy, karakter ve huy bakımından nesiller arasında benzerliklerin olacağını vurgular.
• At alırsan taydan al, kız alırsan soydan al: Bir şeyin ya da kişinin kalitesinin temelden, başlangıçtan anlaşılacağını ifade eder. At alırken yavru ve iyi olmasına, kız alırken de ailesinin soylu ve köklü olmasına dikkat edilmesi gerektiği anlatılır.
• Ata da soy gerek, ite de*: Ne olursa olsun, bütün yaratıkların soylusu üstün niteliklidir.
• Atası ne ise ötesi de odur: İnsanların genellikle atalarından gelen karakter, huy ve davranış özelliklerini taşıdıklarını ifade eder. Kişinin soyu, onun yaşam tarzını ve kişiliğini büyük ölçüde etkiler.
• Atı atası ile, katırı anası ile*:
  1. Soylu kişiden zarar gelmez, soysuz kişiden korkulur.
  2. İyi kişi temiz, kötü kişi aşağılık, karışık soyuyla tanınır, anılır.
• Can çıkmadıkça huy çıkmaz: İnsan bazı özelliklerini değiştirebilir, ama doğuştan kazandığı, soyunun verdiği huyu ömür boyu taşır.
• Deli arlanmaz, soyu (sahibi) arlanır*: Uygunsuz, delice işler yapanların yakınları, onların yaptığı işlerden dolayı güç durumlarda kalırlar.
• Eşek at olmaz, ciğer et olmaz*: Soysuz kişi soylu olmaz, bayağı şey üstün nitelik kazanmaz.
• Et alırsan koldan, kız alırsan soydan: Et satın alırken kaliteyi ve etin körpeliğini, kız alırken ise ailenin kökenini ve soydan gelen özelliklerini önemsemek gerektiğini ifade eder. Yani, bir seçim yaparken kalite ve köken gibi unsurları dikkate almak önemlidir.
• Hırsız hırsızla, soysuz soysuzla: Hırsız, sahtekar, namussuz, ahlaksız kimseler kendileri gibi olanlar dışında hiç kimseyle anlaşamazlar.
• İnsanın soyu bir, huyu bindir: İnsanın ailesinden gelen soya bağlı özelliklerinin sabit olduğunu, ancak zamanla farklı huylar edinebileceğini ifade eder. Soydan gelen nitelikler değişmezken, kişinin edindiği huylar zamanla çeşitlenebilir.
• Katrandan olmaz şeker, olsa da cinsine çeker: Kötü bir şeyin ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın iyi bir şeye dönüşmeyeceğini ifade eder. Bir şeyin özü veya kişinin soyu neyse, ne yapılırsa yapılsın o öz değişmez.
• Körden gözlü, topaldan ayaklı, deliden deli (doğar): Bir körden gören bir çocuk, topaldan ayaklı bir çocuk, deliden ise yine deli bir çocuğun doğacağını ima eder. Yani, bazı özelliklerin veya durumların kalıtımsal veya bağlamsal olarak devam ettiğini belirtir.
• Meyve ağacından uzak düşmez: Çocuk huyunu, davranışlarını ve yüz benzerliğini yalnızca kendi soyundan alır.
• Otu çek, köküne bak*: Bir insanın nasıl biri olduğunu anlamak için soyu sopu da araştırılır.
• Soğuk ile soysuzdan kork/sakın: İnsanın hem dondurucu soğuktan hem de asaletsiz, güvenilmez kişilerden zarar görebileceğini ifade eder. Soğuk beden için, soysuz ise insanın huzuru ve güveni için tehlikelidir.
• Yumurtadan çıkan yine yumurta çıkarır*: Her canlının kendi türüne özgü özellikleri ve davranışları miras aldığını ifade eder. Bu, bir varlığın, genellikle kendi soyunun niteliklerini taşıyarak benzer sonuçlar doğuracağını belirtir.