Fenol nedir nerelerde kullanılır? Kısaca özellikleri

Fenol kristalleri

Fenol, aromatik bir halkanın parçası olan bir karbon atomuna bağlı bir hidroksil (―OH) grubu ile karakterize edilen bir organik bileşik ailesidir. Aynı zamanda fenol terimi, benzenol veya karbolik asit olarak da bilinen ve en basit üyesi olan monohidroksibenzen'e (formülü: C₆H₅OH) verilen addır.

Fenoller, alkollere benzer, ancak daha güçlü hidrojen bağları oluştururlar. Suda alkollerden daha fazla çözünürler ve kaynama noktaları da daha yüksektir. Oda sıcaklığında renksiz sıvılar ya da beyaz katılar halinde oluşurlar ve çok toksik ve kostik olabilirler. Kaynama noktası 182 °C, molekül ağırlığı 94 olan fenol suda yüzde 9,3'lük bir çözelti vererek çözünür. Ayrıca fenol kristalleri nemli bir ortamda sıvı damlacıklara dönüşecek kadar havadan su buharı çekebilirler. Fenoller, karboksilik asitler kadar asidik değildirler fakat alifatik alkollerden ve sudan çok daha asidiktirler. Esterler vermek üzere asitlerle reaksiyona girerler. Diğer alkoller gibi, fenoller de oksidasyona uğrarlar, fakat alifatik alkollerle görülenlerden farklı türde ürünler verirler.

Düşük konsantrasyonlarda ev temizlik maddelerinde ve ağız gargaralarında bir dezenfektan olarak kullanılırlar. Ayrıca fenol geçmişte kullanılmış cerrahi antiseptiklerdendir. Ancak fenol oldukça toksiktir ve konsantre halde cildin ve mukoza zarının şiddetli fakat ağrısız bir şekilde yanmasına neden olur. N-heksilresorsinol gibi daha az toksik fenoller, öksürük damlaları ve diğer antiseptik uygulamalarda kullanılırlar. Butile hidroksitolüen (BHT) çok daha düşük toksisiteye sahiptir ve gıdalarda kullanılan bir antioksidandır.

Endüstride fenol, plastikler, pikrik asit gibi patlayıcılar ve aspirin gibi ilaçlar yapmak için bir başlangıç malzemesi olarak kullanılır. Yaygın bir fenol olan hidrokinon, açıkta bulunan gümüş bromür kristallerini siyah metalik gümüşe indiren fotografik banyo bileşenidir. Boya endüstrisinde yoğun renkli azo boyaları yapmak için diğer ikame fenoller kullanılır. Fenollerin (özellikle krezol) karışımları, kreozot gibi ahşap koruyucularda bir bileşen olarak kullanılır.

Fenoller doğada yaygındır. Örneğin, çoğu proteinde bulunan standart aminoasitlerden biri olan tirozin, adrenal medulla tarafından üretilen bir uyarıcı hormon olan epinefrin (adrenalin), beyinde bir nörotransmitter olan serotonin ve hayvanların yapraklarını yemesini önlemek için zehirli sarmaşık tarafından salgılanan ve bir tahriş edici olan üroşiol gibi... Kekikten izole edilen timol ve karanfilden izole edilen öjenol bitkilerden elde edilen diğer fenollerdendir. Fenol sentetik olarak klorobenzenin hidrolizi ya da izopropilbenzen (kümen) oksidasyonu yoluyla benzenden üretilir. Ayrıca fenolik reçineler, fenol üretiminin büyük bir bölümünü oluşturur.