Bir ile başlayan deyimler ve anlamları

Bir sayısı

İçinde "bir" kelimesi geçen deyimler ve açıklamaları:

• Bir abam var atarım, nerede olsa yatarım: Tek başına yaşayan bir kimsenin nerede olsa barınıp rahat edebileceğini anlatan söz.
• (Hep) Bir ağızdan: (Ağızdan ses çıkarmak anlamını veren eylemlerin belirteci olur) Hep birlikte: Bir ağızdan türkü söylediler.
• Bir alay: Bir çok, bir sürü, pek çok: Bir satır yazıda bir alay yanlışı çıkıyor.
• Bir alem: Kendine özgü bir niteliği olan: Bodrum bu yıl bir alemdi. O çocuk bir alemdir.
• Bir araba:
  1. Odun, kömür gibi kimi şeylerin ölçü birimi: Eve bir araba kömür yollamışlar.
  2. (mecazi) Pek çok, fazla.
• Bir araya gelmek: Bir yerde toplanmak, buluşmak: Bütün terslikler bir araya geldi.
• Bir aşağı bir yukarı: Amaçsız olarak gidip gelmeyi anlatır: Bir aşağı bir yukarı dolaşıp duruyor.
• Bir atımlık barutu olmak (kalmak): (deyiminin anlamı) Bir konuda harcayacak şeyleri pek kıt olmak.
• Bir avuç: Nitelediği şeye göre az ya da çok anlamında: Bir avuç toprak. Bir avuç insan. Bir avuç altın.
• Bir ayak evvel: Bir an önce.
• Bir ayağı çukurda olmak: Yaşayacak az zamanı kalmış olmak.
• Bir bakıma: Başka bir görüş ve düşünüşle: Bir bakıma sende haklısın. Bir bakıma tutumları haddini bilmezlikti (İlgili cümle kaynağı: N. Cumalı).
• Bir baltaya sap olmak: Bir iş sahibi olmak.
• Bir bardak suda fırtına koparmak: Önemsiz bir işi büyütüp olay çıkarmak.
• Bir ben, bir de Allah bilir: Anlatılan şeyin gerçeğini başkaları bilemez.
• Bir boy: Bir kez, hele: Bir boy gidelim, bakalım ne olacak.
• Bir boyda: Boyları eşit olan.
• Bir bu eksikti: Sıkıntılı bir durum varken bir başkasının çıkması üzerine söylenir.
• Bir çıktı, pir çıktı: Kendisinden beklenmeyen şeyler yapan kimseler için kullanılır.
• Bir çırpıda: Bir ele alışta, çabucak.
• Bir çift: (Söz için) Bir iki: Sana bir çift sözüm var dostum.
• Bir çuval inciri berbat etmek: Bir şeyi düzelteyim derken tümünü bozmak; onarayım derken yıkmak.
• Bir daha:
  1. Bir kez daha: Bir daha yaparsan döverim.
  2. Hiçbir zaman: Başladığı işe diretir, bir dediğinden bir daha dönmezdi (N. Cumalı). Bir daha size gelmem.
• Bir daha yüzüne bakmamak: Darılıp ilgiyi, ilişkiyi kesmek.
• Bir dalda durmamak: İşten işe ya da düşünceden düşünceye geçmek alışkanlığında olmak.
• Bir damla: Pek az ya da pek küçük: Bir damla çocuğun yaptığı işlere bak.
• Bir de:
  1. Olana katarak, fazladan: Sen, o, bir de ben. Bir de şunu düşünmeli ki...
  2. Umulan ya da beklenilen dışında bir durumu anlatan tümcelerin başına gelir: Bir de ne göreyim. O zaman bir de bakarsın ki, karşındaki sana düşman kesilmiştir. (S. Faik)
• Bir dediği bir dediğini tutmamak: Söyledikleri birbirine uymamak, tutarsız, gelişigüzel konuşmak.
• (Birinin) Bir dediğini iki etmemek: Her istediğini hemen yapmak.
• Bir defa (bir kere):
  1. Olup bitti anlatan cümlelere katılır: Bu iş oldu bir defa, ne yapalım.
  2. "İlkönce", "hele" anlamında da kullanılır: Bir kere sen benim dediğimi yap, ondan sonra istersen git.
  3. "Asıl önemli olarak" anlamına da gelir: Ev bir defa küçük, bundan başka, yeri de uzak.
• Bir derece (bir dereceye kadar): Biraz: Bu sıcak bir dereceye kadar çekilir.
• Bir deri bir kemik: Pek zayıf.
• Bir dikili ağacı olmamak: Evi ya da mülkü olmamak.
• Bir dirhem: Birazcık bile: Bir dirhem aklı yok.
• Bir dirhem bal için bir çeki keçiboynuzu çiğnemek: Verimi az, zahmeti çok olan bir iş görmek.
• Bir dostluk kaldı!: Az bir mal kalınca satıcıların kullandığı bir özendirme deyimi: Karpuza gel karpuza! Haydi efendiler, bir dostluk kaldı!
• Bir dudağı yerde, bir dudağı gökte: (edebiyat) Türk halk masallarındaki devleri, cinleri betimlerken kullanılan, büyüklük, irilik belirten bir söz.
• (Birini) Bir düşüncedir almak: Uzun uzun düşünmeye, bir çözüm yolu aramaya başlamak.
• Bir eli kan, bir eli katran: Çeşit çeşit kötülükler yapmasıyla tanınmış kişi.
• Bir eli yağda bir eli balda: Varlık ve bolluk içinde bulunanlar için söylenir.
• Bir elinden girip bir elinden çıkmak: Kazandığını kolayca harcamak.
• Bir elini bırakıp ötekini öpmek: Aşırı saygı göstermek.
• Bir elle verdiğini öbür elle almak: Yapıyormuş göründüğü bir iyiliği, elde ettiği çıkarlarla karşısındakine pahalıya ödetmek.
• Bir gelmek: Eşit, denk olmak.
• Bir gömlek aşağı (düşük): Bir basamak, bir derece alt mevki.
• (Birinden) Bir gömlek fazla eskitmiş olmak: Birinden daha yaşlı ve dolayısıyla daha çok görmüş geçirmiş olmak.
• Bir göz gülmek: Hem gülüp hem ağlamak.
• Bir gün (an) evvel (önce): Olabildiği kadar tez.
• Bir güzel: Çok iyi, iyice: Bir güzel gezdik. Çocuğu bir güzel azarladı.
• Bir hal olmak:
  1. Kazaya uğramak, ölmek.
  2. Bir şeyin çok tekrarlanması yüzünden bitkin duruma gelmek, usanmak, bezmek, fenalık gelmek: Sevinçten gülmekten bir hal oldular (S. Kocagöz). Çocuklar yapmayın, etmeyin demekten bir hal oluyorum.
  3. Huyu değişmek: Hiç böyle değildi, son günlerde ona bir hal oldu.
• Bir hayli: Epey, çok.
• Bir hoş: Tuhaf bir şekilde.
• Bir hoş olmak:
  1. Şaşırmak.
  2. Hüzünlenmek, bozulmak: Bir yol, akşam geç vakit, uzaktan uzağa seslerini duydum. Yüreğim bir hoş oldu. (Y. K. Karaosmanoğlu)
• Bir hoşluğu olmak: Bir rahatsızlığı, bir neşesizliği olmak.
• Bir içim su: Bir kadının çok güzel olduğunu anlatır.
• Bir içim suya gitmek: Çok ucuza satılmak.
• Bir iki: Üçü geçmemek üzere pek az sayıda.
• Bir iki demeden (bir iki derken): Duraksamadan, karşısındakine vakit bırakmadan.
• Bir işaretine bakmak: Bir işi yapmak için hazır bulunmak.
• Bir iştir olmak: Kötü bir durum olmak, artık yapacak bir şey olmamak, elden bir şey gelmemek.
• Bir kafada: Aynı düşüncede: Bu çocuklar hep bir kafada.
• Bir kalemde: Birden ve toptan.
• Bir kapıya çıkmak: Aynı sonuca varmak.
• Bir karış: Çok kısa, çok az: Bir karış boyu var. Bir karış toprağı yok.
• Bir karış beberuhi: (alay) Çok kısa, cüce.
• (Elinden gelse, bıraksalar) Bir kaşık suda boğmak: Biri bir başkası için çok kin beslemek: Elinden gelse onu bir kaşık suda boğardı.
• Bir kazanda kaynamak: Pek iyi anlaşmak, uyuşmak, bağdaşmak.
• Bir kere: Aslında: Bir kere o çok yalancı.
• Bir kıyamettir gitmek (kopmak): Fazla gürültü, patırtı, telaş olmak.
• Bir kıyıda (kenarda): Göze çarpmayacak bir yerde.
• Bir kıyıya (kenara) atılmak: Önemini yitirmek, anılmamak, unutulmak.
• Bir kol çengi: Şen sözler ve davranışlarla çevresine neşe saçanlar için söylenir.
• Bir koşu: Koşarak, koşa koşa, çabucak: Onlar bir koşu pencerenin altına geldiler (N. Cumalı).
• Bir Köroğlu, bir ayvaz: (halk dilinde) Bir karı kocanın, çocuklarından uzak olduğunu ya da hiç çocukları olmadığını anlatır.
• (Bir şeyi) Bir köşeye atmak: Gerektiğinde kullanılmak üzere bir yere koymak.
• Bir kulağından girip öbür kulağından çıkmak: Önem vermediği için aklında kalmamak.
• Bir lokma, bir hırka: Geçim konusunda, yeme, içme ve giyinmede pek azla yetinildiğini anlatır.
• Bir nefeste (solukta): (Söz ve içecekler için) Ara vermeden.
• Bir nice: Bir hayli, birçok: Bir nice zaman sonra...
• Bir numaralı: Birinci, başta gelen: O dünyanın bir numaralı futbolcusudur. Bir numaralı külhanbeyi.
• Bir o kadar: Ne kadar varsa o kadar daha, bir misli.
• Bir olmak:
  1. Hemen çabucak olmak: Başını yastığa koymasıyla uyuması bir oldu.
  2. Bir araya gelmek, işbirliği yapmak: Hepsi bir olmuşlar. Baba oğul bir oldular, evi onardılar.
• Bir o yana, bir bu yana: Rastgele, bir çok yerlere.
• Bir paralık etmek: Çok utanacak kötü bir duruma düşmek.
• Bir parmak bal olmak: Dedikodu konusu olmak.
• Bir pul etmemek: Hiç değeri olmamak.
• Bir punduna getirmek: Uygun bir durum ya da zaman ele geçirmek.
• Bir sıkımlık canı olmak: Pek cılız ve güçsüz olmak.
• Bir sıraya: Üst üste, ardı ardına.
• Bir solukta: Çabucak, çok kısa bir sürede: Romanı bir solukta okudu.
• Bir söyledi pir söyledi: İyice, adamakıllı konuştu.
• (Birinin) Bir sözünü iki etmemek: → Bir dediğini iki etmemek.
• Bir şey sanmak: (Bir kimseyi, bir şeyi, bir yeri) Gerçeğinden, olduğundan başka türlü düşünerek düş kırıklığına uğramak, değerlendirmede yanılmak: Bankacı deyince onu bir şey sandık.
• Bir şeyler bir şeyler: Lakırdının arkası da olduğunu sezdirerek sözü kısa kesmek için kullanılır.
• Bir şeyler (bir şey) olmak:
  1. Huyu, durumu, davranışı, tutumu değişmek, yeni huylar edinmek: Son zamanlarda ona bir şeyler oldu.
  2. Bayılır gibi olmak, birden fenalık gelmek: Bana bir şeyler oluyor dedi ve bayıldı.
  3. Ölmek: Bana bir şey olursa çocuklar size emanet.
• Bir tahtada: Bir defada, yekten.
• Bir tahtası eksik olmak: (teklifsiz konuşmada) Akılca eksik, delice.
• Bir takiple: Sırasını getirerek, sırasını düşürerek.
• Bir tane: Biricik.
• Bir tarafa bırakmak (koymak): Önemsememek, benimsememek, ertelemek: Fakat bu düşünceyi hemen bir tarafa bıraktı. (S. Kocagöz)
• Bir taşla iki kuş vurmak: Bir davranışla iki ayrı sonuç elde etmek.
• Bir tuhaf olmak: Kendini iyi hissetmemek: Karnı sancılanıyor, bir tuhaf oluyordu (O. Kemal).
• Bir tuhaflığım var: Kendimi iyi hissetmiyorum.
• Bir tutmak (görmek): Eşit saymak, eşit görmek.
• Bir türlü:
  1. Başkaca kötü: Gelsem bir türlü, gelmesem bir türlü.
  2. Hiçbir yolla: Bir türlü onu kandıramadım. Bir türlü bir karar verip mektuba başlayamıyordu. (M. Ş. Esendal)
• Bir varmış, bir yokmuş: Bir masala başlarken genellikle söylenen bir tekerlemedir, beklenmedik bir zamanda ölen birinin ölümünden duyulan şaşkınlığı da anlatır.
• Bir yana:
  1. Şöyle dursun: Şaka bir yana, siz çok iyi insansınız.
  2. Ayırırsak: Turgut bir yana, çok severim arkadaşlarımı.
• (...) bir yana dünya bir yana: Belli bir varlığa çok değer verildiğini anlatmak için kullanılan deyim: Kızım bir yana dünya bir yana.
• Bir yastığa baş koymak: (Karıyla koca arasında evlilik hakları ve alışkanlıklarından söz ederken) Birbiriyle evli bulunmak, sevgiyle paylaşmak: Bir yastığa baş koyuyorsunuz, bu hal size yakışır mı?
• Bir yastıkta kocamak: (Karıyla koca birlikte) Ayrılmadan uzunca bir ömür sürmek.
• Bir yaşına daha girmek: Şaşılacak yeni şeyle karşılaşmak: Otel sahibi garsonlara hizmet ediyor galiba. Aa! Bir yaşıma daha girdim.
• Bir yere getirmek: Toplamak, biriktirmek.
• Bir yığın: Birçok, pek çok: Bu yüzden komşularıyla kiracılarına bir yığın baş ağrısı bırakıyordu gerisinde. (N. Cumalı)
• Bir yiyip bin şükretmek: Durumundan pek hoşnut olmak.
• Bir yol: Bir kez.
• Bir yolunu bulmak: Çok uğraşıp bir işi sonuçlandırmak için yol bulmak.
• Bire bin katmak: Çok abartmak.
• Bire ... vermek: (Buğday, arpa, nohut, fasulye gibi ürünler için) Toprak, ekilen tohumun ... katı kadar ürün vermek: Yorulmamış toprak mevsimin yağmurlu gitmesi neticesinde bire 60 verdi. (K. Tahir)
• Biri eşikte, biri beşikte: İrili ufaklı çocuğu olanlar için söylenir.

Bkz. Bir ile ilgili atasözleri