Demir nedir ne demektir? Demir ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

1. 

   İnşaat demiri

   Gri-mavi renkte, yaklaşık 7,87 yoğunluğunda ve 1538 derecede eriyen, doğada oksit, karbonat ve sülfür bileşenlerinde bulunan, işlenmeye oldukça elverişli bir metal element (simgesi: Fe). Endüstride yapı malzemesi, otomotiv ve inşaat sektörlerinde yaygın olarak kullanılan demir ayrıca vücut için önemli bir mineraldir ve hemoglobin üretiminde kritik rol oynar.

2. 

   Gemi demiri

   (denizcilik) Hareket etmeyen gemilerin dalgalara, akıntılara kapılarak yer değiştirmemesi için deniz dibine salınan, zincirle gemiye bağlı, ucu çengelli, ağır demir araç, çapa: Gemi demir atmıştı; sakin sakin soluyan denizin bağrında belli belirsiz alçalıp yükseliyordu. (R. Fiş)
3. Bazı şeylerin demirden yapılmış parçası: Pencere demiri. Kapı demiri.
4. Demirden yapılmış: Demir parmaklık.
5. Ayakkabı topuğuna ve burnuna aşınmayı önlemek üzere çakılan, özel olarak yapılmış maden parçası, nalça: Ayakkabının demiri aşınmış.

Demir ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "demir" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Demir almak:
  1. (denizcilik) Gemi yola çıkmak için çapasını denizden çekmek, gitmeye hazırlanmak: Limandan meçhule giden bir gemi demir aldı. (M. E. Şencan)
  2. (mecazi) Uzunca süre bulunduğu bir yerden uzaklaşmak üzere ayrılmak: Tükenmeyen ayrılık sancıları. Zamanla demir aldı gönlümün yolcuları... (E. Şamur)
• Demir atmak:
  1. (denizcilik) Gemi çapasını denize salmak: Türk Donanması'na ait gemiler, Napoli'nin batısındaki Puzzuoli Limanı'na girdi ve demir attı. (T. Güler)
  2. (Bir kimse) Bir yerde uzun süre kalmak: Geldiği günden beri bu eve demir attı, gitmek bilmiyor. (B. Işık)
• Demir çarık, demir asa: Gidilecek yolun demir çarık ve demir asa gerektirecek kadar uzun ve meşakkatli olduğunu anlatmak için kullanılır: Oğlan, demir çarık demir asa düşer yollara... Gece demez, gündüz demez aşılmaz dağlardan, geçilmez sulardan geçerek dokuz dağın arkasındaki perili köşke varır. (F. Alsaç)
• Demir don: Zırh: Merkezde demir donlu on iki bin Yeniçeri çelikten duvar örmüşlerdi. (Ş. Altın)
• Demir gibi:
  1. Pek sağlam, eğilmez, katı, sert: Beni, her delikten bir yılan sokmada. Ne de taş gibi bir canım, ne de demir gibi bir yüreğim varmış. Yoksa bu dertle çoktan erir, kan kesilirdim. (Mevlana Celaleddin Rumi)
  2. Çok kuvvetli, çok güçlü: Korku bir zamanlar ondan korkardı... Demir gibi bileği, çelik gibi yüreği vardı. (E. Sarı)
• Demir leblebi: (deyiminin anlamı)
  1. Başarılması çok zor olan iş: İsmail Hakkı İzmirli merhumun "Yeni İlm-i Kelâm" isimli eserinden takip ederdi. Adı geçen eserin dili, esasında Türkçe idi. Fakat bir demir leblebiydi. Onun Türkçesinin altından ancak, eser müellifinin en kıymetli talebesi Celâl Hoca çıkabilirdi. (İ. Karaçam)
  2. Başa çıkılması, alt edilmesi güç kimse: Öyle ya, adıyla sanıyla Arap Abdullah'a posta koymuştu. O bir demir leblebiydi ki öyle yenilir yutulur şey sayılamazdı. (İ. Pala)
• Demir taramak: (denizcilik) Gemi rüzgar veya akıntı yüzünden çapasını sürümek: Kanalda demirli beş altı geminin tümü demir tarıyor, kontrolsüz sürükleniyordu. (A. Kıyat)
• Demir üzerinde: (denizcilik) Demirleyip bir yerde yatmakta olan gemilerin duruş ve yatışlarına verilen addır: Rüzgarın da etkisiyle gemi demir üzerinde sancağa dönmeye başlar. (A. Anıker)
• Demire vurmak: (Birini) Demir zincir ile bağlamak, prangaya vurmak: ... reislerini Cezayir'e götürüp demire vurdular. İki sene demirbent kaldı. (A. Z. Ilter)
• Yer bakır gök demir kesilmek: Tamamen tükenmek, bitmek, yoksul duruma düşmek: Dallar meyvesiz, ekinler başaksız kalmış; otlar kurumuştu. Adeta yer bakır, gök demir kesilmişti. (M. Uslu)
• Yer demir, gök bakır: Hiçbir yardım görme olanağı ve umudu kalmayan durum: Yaşar Kemal'in "yer demir gök bakır" dediği günler eskidendi, şimdi "yer arsız gök acımasız"dı. (Ç. Babacan)

Demir ile ilgili atasözleri ve anlamları

Demir

İçinde "demir" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Demir ıslanmaz, deli uslanmaz*: Her nesnenin, her kişinin değiştirilemeyen bir niteliği vardır.
• Demir kızgın iken dövülür: Bir işi yapmak için en uygun zamanı beklemek gerekir.
• Demir nemden, insan gamdan çürür*: (atasözünün anlamı) Demir nemden dolayı nasıl paslanır, çürürse, insanda gamdan öyle yıpranır harap olur.
• Demir tavında, dilber çağında (Demir tavında gerek)*: Her işin, yapılması için uygun olan bir zamanı vardır.
• Demir tavında dövülür (Demiri tavında dövmeli)*: → Demir tavında, dilber çağında.
• Demirci yüreği, demirden sert gerek (Demircinin canı demirden berk gerek): Bazı durumlarda sertlik ve dayanıklılığın önemli olduğunu ve başarılı olmak için güçlü olmanın gerektiğini vurgular. Bir zorluğun üstesinden gelmek isteyen kişi, kararlılık, inanç ve güç gibi niteliklere sahip olmalıdır.
• Demirciden kömür alınmaz: Herkesin kendi uzmanlık alanında bilgi ve yetkinlik sahibi olduğunu ve başkalarından beklenmeyen şeyleri talep etmenin uygun olmadığını anlatır.
• Aldığı bir iğne, demirini yoklar: Bazı insanlar alacakları şeyin maddi değeri çok düşük olduğu halde sağlam mı, değil mi diye her tarafını inceler, bu da satıcıyı sinirlendirir.
• Altın kılıç demir kapıyı açar: Maddi güç veya değerli şeylerin, genellikle engelleri ve zorlukları aşmada etkili olduğunu belirtir.
• Aşk bir demirden leblebidir, çiğneyene aşk olsun: Aşık olan kişi pek çok acılara, türlü güçlük ve sıkıntılara katlanmak zorunda kalır.
• Aşk ile pençeleşmeye demir pazı gerek: Aşkın acılarına, güçlüklerine katlanmak için kişi, dayanıklı olmalıdır.
• Birlikte (Birlikle) demir yumuşar: İnsanlar güçlerini birleştirdikleri zaman her türlü zorluğun üstesinden gelebilirler.
• Demir donlu ölüp gider, deri donlu kalıp yaşar: Sağlam ve güçlü görünen şeylerin bile zamanla yok olabileceğini, ancak daha esnek ve uyumlu olanların hayatta kalabileceğini ifade eder.
• Elin kapısı ateşten gömlek, demirden leblebidir: Yabancı kişilerin iyi niyetle de olsa söyledikleri, kendilerine muhtaç olanların ağrına gider.
• Emir demiri keser: Yetki sahibi bir kişinin verdiği emrin mutlaka yerine getirilmesi gerektiğini ifade eder. Otoritenin gücünü ve verilen talimatların sorgusuz sualsiz uygulanması gerektiğini vurgular.
• Eski pamuktan bez olmaz, kötü demirden kılıç olmaz: Kalitesiz, çürük malzemeyle yapılan işten başarılı bir sonuç alınmaz.
• Gürültü istemeyen adam demirci dükkanına girmez: Bir şeyden rahatsızlık duyan kimse o şeyin bulunduğu yerden uzak durur.
• Güzel söz demir kapıyı açar: Güzel, yumuşak sözler en inatçı, sert insanları bile yumuşatır, etkiler.
• Ham demir dövülmez: Bir işi yapmak için elde yeterince imkan yoksa o işe kalkışılmaz.
• İnsan demirden sert, taştan berk, gülden naziktir: İnsanlar olaylar karşısında değişik tepki ve duygular gösterebilirler.
• İnsan demiri döve döve demirci olur: Bir kişinin bir beceriyi veya uzmanlığı zamanla, sürekli pratik yaparak ve tecrübe kazanarak elde edeceğini ifade eder. Ustalaşmanın ve yetkinliğin, sürekli çaba ve tekrarlarla mümkün olduğunu vurgular.
• İşleyen demir paslanmaz (pas tutmaz, ışıldar)*: Çalışan kişinin gittikçe yeteneği gelişir, daha yararlı işler yapma gücü kazanır.
• Kalp (kötü) demirden kılıç olmaz (Yaramaz demirden yahşi kılıç olmaz): Sahte veya düşük kalitedeki şeylerin, gerçek ve etkili sonuçlar veremeyeceğini vurgular. Yani, bir şeyin değerli ve etkili olabilmesi için onun gerçek ve kaliteli olması gerektiğini belirtir [kalp: (sıfat) sahte, işe yaramaz, güvenilmez].
• Karıncalı demirden yapılan kılıç, peyniri bile zor keser: Düşük kaliteli veya dayanaksız malzemelerden yapılan şeylerin, beklenen işlevi yerine getiremeyeceğini anlatır (karınca: Metallerde, döküm sırasında arada hava kalmasından veya pastan ileri gelen ufak boşluk veya gözenek).
• Sinek demirden ne anlar: İnsanların sadece tanıdıkları ve bildikleri tehlikelerden korktuklarını ifade eder. Bilgi ve farkındalık düzeyine göre insanların neyin tehlikeli olduğunu anlayabileceklerini ve bilmedikleri şeylerden korkmayacaklarını vurgular.
• Sivri demir çuvalda durmaz: Gizlenmesi veya saklanması zor olan bir işin veya gerçeklerin er ya da geç ortaya çıkacağını ifade eder.
• Toprak testi, demir güğümle çarpışacakmış: Güçlülerle baş etmeye çabalayan ve kaybedecekleri apaçık ortada olan güçsüzler kendilerini gülünç hale sokarlar.
• Türkün sözü, demirin kertiği: Türkler namuslarına düşkün insanlardır. Bu yüzden söz verince bunu mutlaka yerine getirmek gerektiğine inanırlar.
• Yiğidin sözü, demirin kertiği*: "Mert insan sözünden dönmez" anlamında kullanılan bir atasözü.