|
| Devlet kuşu |
- Belirli bir ülkesi olup bir hükümet yönetimi altında örgütlenmiş bulunan ulus ya da ulusların oluşturduğu siyasal topluluk.
- Hükümet, devletin yönetim katı.
- (mecazi) Mutluluk, talih, saadet, baht: "Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi" (Kanuni Sultan Süleyman)
Devlet ile ilgili birleşik kelimeler
- Devlet baba: (halk dilinde) Koruyucu özellikleri nedeniyle devlet için kullanılır: Türkler 'de devlet, topraktan daha önemli hale gelmiş ve "devlet baba" olmuştur. Toprağını ise "devlet baba"nın koruyuculuğunda "ana vatan" olarak ifade etmiştir. (M. Aygen)
- Devlet kapısı: Devletin kurum ve kuruluşları; hükûmet kapısı: Bürokrasi, Ankara'daki devlet kapısı benim için çok uzaklarda kaldı. (F. Toksöz)
- Devlet sırrı: Devletin güvenliği, iç ya da uluslar arası çıkarları gereği gizli kalması gereken ve açıklanması yasaklanan bilgi.
Devlet ile ilgili deyimler ve anlamları
İçinde "devlet" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:
- Devlet düşkünü: Bolluk ve mutluluk yani devlet içindeyken sonradan bunları yitirmiş olan (kimse): Limana bakan burcun üstünde şahane bir ev harabesi var. Devlet düşkünü, görmüş geçirmiş insanlar gibi hüzün içinde ve harap... (S. Ayverdi)
- Devlet kuşu: Beklenmedik bir iyilik, iyi talih: "Sen iyi gençsin. İyi şeylere lâyıksın oğul... Başına devlet kuşu kondu. Doğru saraya git, padişahımızın elini op ve kızını eş olarak kabul et" demiş... (S. Kaplan)
- Devlet sırrı: Son derece gizli konu: Yoksa bana devlet sırrı mı vereceksin teyze? Haydi söyle bakalım, merak ettim doğrusu... (Ş. Y. Şenler)
- Devlete ermek: Büyük bir saadete veya mevkie erişmek: Ey Hakk aşığı, beden kuyusunda gaflete dalma, aklını başına al da gökyüzü kovasını tut! Hz. Yusuf o kovayı tuttu da, kuyudan kurtuldu. Devlete erdi, Mısır'a sultan oldu. (Divan-ı Kebir'den Seçmeler)
- Devletle!: "Güle güle" yerine kullanılan bir esenleme sözü: "Güle güle gidin! Devletle, şevketle, selamlarla gidin!.." diye dua etti Kabak Musdu. (F. Baykurt)
- Devletli:
- Nimet ve mutluluğa ermiş ulu (kimse): Bismillahirrahmanirrahim. Anneden emdiğin süt aş olsun, ömrün uzun, kısmetin bol olsun, 6 balan olsun, arkalı ve devletli olsun, anne ve babasına mihriban olsun, emziği aş olsun
- Osmanlılarda paşa, vezir gibi devlet adamları için kullanılan bir hitap sözü.
- Başına devlet kuşu konmak: Bir kimsenin durumunu çok düzeltecek bir olay olmak: "Başına devlet kuşu kondu. Doğru saraya git, padişahımızın elini öp ve kızını eş olarak kabul et" demiş... (S. Kaplan)
Devlet ile ilgili atasözleri ve anlamları
İçinde "devlet" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )
- Devlet adama ayağıyla gelmez*: Zenginlik ve talih kişiyi gelip bulmaz, çalışıp çabalamakla elde edilir.
- Devlet kuşu başa bir defa konar: Kişinin hayatında büyük bir fırsatın veya şansın nadiren karşısına çıkabileceğini, bu fırsatın bir daha tekrarlanmayabileceğini ve bu yüzden bu tür fırsatları iyi değerlendirmek gerektiğini vurgular.
- Devlet malı deniz, yemeyen keriz (domuz)*: Devlete hainlik etmeyi sanat haline getirenlere göre, devletin bitmez tükenmez malı vardır; yolunu bulup ondan aşırmayan ise, budaladır.
- Devlet oğul, mal tahıl, mülk değirmen*: İnsanlar için en değerli şeyler en gerekli olanlardır. En büyük mutluluk ve zenginlik, oğul sahibi olmak; en gerekli mal, tahıl; en değerli mülk, değirmendir.
- Devlete göre güçlük olmaz (yoktur): Devletin sahip olduğu imkanlar ve otorite sayesinde her türlü zorluğu aşabileceğini ifade eder. Devlet, gücü ve kaynaklarıyla her sorunu çözme kapasitesine sahiptir.
- Devlete hıyanet olmaz, düşmandan nimet olmaz: İnsan devletine, milletine zarar getirecek davranışlarda bulunmamalı, düşmanı olduğu kişilerden de iyilik beklememelidir.
- Devletin kolu uzun, kılıcı keskindir: Devletin gücünün geniş bir alana yayılabileceğini ve otoritesinin her yerde hissedilebileceğini ifade eder. Yetkililer, gerekli gördüklerinde, sorumlu oldukları kişilere nerede olurlarsa olsunlar ulaşabilirler.
- Devletli dana otluğa düşer: Güçlü ve varlıklı kişilerin her zaman daha iyi şartlarda yaşayacağını ifade eder. İyi imkanlara sahip olanlar, doğal olarak daha avantajlı durumlara gelir.
- Devletli gözü perdeli olur*:
- Devlet adamları, varlıklı kimseler, genellikle çevrelerindeki çeşitli yolsuzlukları görmezler.
- Zengin, işi yolunda kimse yoksulların hâlinden anlamaz.
- Devletli ile deli bildiğini işler*: Yüksek rütbeliler ile deliler, kimsenin sözünü dinlemez, akıllarına geleni yaparlar.
- Devletli yanını kaşısa yoksul para verecek sanır*: Bir isteğin yerine getirilmesini ilgililerden bekleyen kimse, onların bu işle ilişkisi bulunmayan davranışlarını, isteğini karşılamak için yapılıyor diye yorumlar.
- Devletlinin eşeğine bile yaldızlı çul vururlar:
- Makam sahibi ya da zengin kişilerin, etrafındakilere dahi saygınlık ve itibar kazandırdığını ifade eder. Güç ve servet, çevresindeki her şeye değer katar.
- Makam ve mevki sahibi kişilere gösterilen aşırı saygı ve ilginin bazen abartılı hale geldiğini ifade eder. Güç ve otoriteye yakın olanlar, hak etmedikleri halde bile ayrıcalıklı muamele görürler.
- Devletlinin karnı gen (geniş) gerek: Yönetici veya zengin insanların cömert ve hoşgörülü olmalarının beklendiğini ifade eder. Zira geniş karnı olan, yani eli bol olan bir kimse, etrafındaki insanlara destek sağlayarak gönüllerini kazanır ve böylece toplumda daha sağlam bir yer edinir.
- Devletsiz oğlun olmaktan, devletliye kul olmak yeğdir: Hayırsız ve destek olmayan bir evlada sahip olmaktansa, güçlü ve etkili birinin hizmetinde olmanın daha iyi olduğunu ifade eder (devlet: Mutluluk, saâdet, tâlih, baht; büyüklük, ululuk).
- Akıl kimde ise devlet ondadır: Akıllı ve mantıklı insanların başarı, güç ve refah sahibi olacaklarını ifade eder. Bu deyim, aklın ve bilgeliğin, kişiyi güçlü ve etkili kıldığını ve onun hayatında başarı getirdiğini vurgular.
- Akılsız başa devlet konmaz, konsa bile çok durmaz: Akılsız insan başarılı olamaz. Şans eseri başarılı olsa da bu durum uzun sürmez (devlet: mutluluk, baht, talih).
- Alçak gönül yüce devlettir: "Alçakgönüllü olmak kişi için büyük bir mutluluk kaynağıdır" anlamında kullanılan bir atasözü.
- Allah adama ya akıl verir, ya devlet: Bir insanın hayatta düşünme yetisi ve bilgelik ile kendi refahını, mutluluğunu ve başarısını sağlayabileceğini ya da Allahü Teala'nın lütfuyla aynı hedeflere ulaşabileceğini ifade eder.
- Baş büyük devlet, ayak büyük mihnet (Başı büyük devletli, ayağı büyük mihnetli): Güçlü veya etkili konumun avantajlarının çok iken zayıf ve alt konumun sıkıntı ve dezavantajlarının çok olacağını ifade eder.
- Beylik çeşmeden su içme (içilmez)*: Ucu devlete dokunan işlere yanaşmak, bu gibi işlerle uğraşmak tehlikelidir; akla gelmeyen bir noktadan büyük sorumluluk çıkarır.
- Beylik fırın has çıkarır*: Devlet görevlisi olmanın insana birçok kazanç sağladığını şaka yollu anlatmak için söylenir.
- Bir evde iki kız, biri çuvaldız biri biz, bir evde iki oğlan, biri devlet, biri mihnet: Çocukların ihtiyaçlarının ve taleplerinin aileye farklı yükler getirdiğini ifade eder. Kız çocukları süslenme ve giyimle, erkek çocukları ise sorumluluk ve sorunlarla ebeveynlerini zorlayabilir.
- Birdenbire gelen devlette hayır yoktur (Tez gelen devlet, tez gider): Aniden ve kolayca elde edilen servetin genellikle kalıcı veya bereketli olmadığını anlatır. Emeksiz kazanılan zenginliğin çabuk tükenme ve fayda getirmeme olasılığı yüksek görülür (devlet: Mutluluk, saadet, talih, baht).
- Buyurmadan tutan evlat, çağırmadan kalkan avrat, orada olur devlet: Bir ailede çocukların itaatkâr, eşin de çalışkan ve uyumlu olmasıyla huzur ve mutluluğun sağlanacağını ifade eder. İyi bir aile düzeni, bireylerin sorumluluklarını gönüllü şekilde yerine getirmesiyle kurulur.
- Dağın yücesinde kurttan geçilmez, devletin yücesine dertten geçilmez: Sahipsiz, yönetimsiz kalmış bir yerde aç gözlü, saldırgan kimselerin sözü geçer. Devletin yüksek kademelerin de bulunan kişiler de sürekli halkın sorunlarıyla uğraştıkları için başka işlere zaman ayıramazlar.
- Dirlik nerede, devlet orada: Huzur ve düzenin olduğu yerde refah ve mutluluğun bulunacağını ifade eder. Toplumdaki uyum, birliğin temelini oluşturur ve devleti güçlü kılar.
- Evi ev eden avrat, yurdu şen eden devlet*: "Evin dirlik ve düzenini kadın, ülkenin dirlik ve düzenini de devlet sağlar" anlamında kullanılan bir söz.
- Gençlik en büyük devlettir: Gençlik döneminin, enerjisi, potansiyeli ve canlılığıyla ömür içinde büyük bir değer taşıdığını anlatır. Gençlik ayrıca insanın geleceğinin şekillendiği ve geleceğinin nasıl yaşanacağına dair en kritik kararları ve fırsatları barındıran bir zaman aralığıdır.
- Gönlünü yüce tutan erde devlet olmaz: Gurur sahibi olmayan, alçak gönüllü insanlarda dünya nalına karşı hırs olmaz.
- Günden evvel kalkan evlat, o evde olur devlet; günden sonra kalkan evlat, o evde olur mu bereket: Sabah güneş doğmadan kalkıp işine başlayan insan başarılı ve mutlu olur.
- Kanaat gibi devlet olmaz*: Gereksinmeleri için çok şey istemeyen, elindekiyle yetinmesini bilen kişi mutlu olur.
- Karışma devletin işine, düşme zenginin içine, boynunu kır, bak kendi işine: Kişi üzerine vazife olmayan işlere kalkışmamalı, kendinden çok zengin kişilerle arkadaşlık etmemeli, durumuna razı olup kendi işiyle uğraşmalıdır.
- Kaynatam devletli olsun, kaynanam sahavetli: Evlenen insan eşinin ana babasının varlıklı ve iyi kalpli olmasını ister.
- Oğula devlet gerek ise anaya ataya hürmet eyleye: Ana babasına nankörlük edenler başarılı ve saygın kimseler olamazlar.
- Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi*: Dünyanın hiçbir zenginliği sağlık kadar değerli değildir.
- Öfkenin devlete zararı var:
- Yöneticiler bir anlık öfkeleri sonucu ülkelerini tehlikeli durumlara, zararlara hatta savaşlara sürükleyebilirler.
- Öfke ve kızgınlıkla hareket edenler, güçlerini ve imkanlarını kaybederler.
- Padişah (Devlet) yasağı üç gün sürer: Yetkililer bazen katlanılması güç emirler verirler, fakat bu emirlerin kontrolü zamanla gevşer.
- Sağlık en büyük devlettir, kıymetini bilmeli: Sağlık, insanın sahip olabileceği en büyük varlıktır. Onun için sağlığımızı iyi korumalıyız.
- Senden devletli (zengin) ile ortak olma*: Zengin ve güçlü biriyle ortak iş yapmanın sıkıntı ve üzüntüye yol açabileceğini ifade eder. Güç dengesi farklı olan iş ortaklıklarında sorunlar yaşanabileceği için dikkatli olunması gerektiğini anlatır.
- Sonradan gelen devlet, devlet değildir*: Yaşlılık döneminde elde edilen zenginliğin faydasının sınırlı olduğunu ifade eder. Gençlikteki kazanç, hem daha çok keyif verir hem de daha verimli değerlendirilir.
- Ya devlet başa ya kuzgun leşe*:
- Sonunda büyük bir başarı elde etmek için ölüm tehlikesi bile göze alınır: "Anladım Hünkârım. 'Ya devlet başa, ya kuzgun leşe!' diyeceğiz yani." "Aynen öyle Paşa. Ya fetih ya da bu kutlu yolda ölüm..." (Y. R. Efe)
- "Otoritenin bulunmadığı yerde anarşi hâkim olur" anlamında söz: Zira Osmanlı insanının formülü, "Ya devlet başa ya kuzgun leşe" idi. Devletsizliğin zıddı kaos ve ölümdü. (K. Şerbetçi)
- Yiğit başından devlet ırak değildir*: Cesur kimseler çoğu kez istekliklerine ve üne kavuşurlar.
Soru/Yorum Gönder