Ağa nedir ne demektir? Ağa ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Köy ağası (Züğürt ağa)

1. Belirli yörelerde, geleneksel ilişkiler ve ekonomik gücüne dayanarak toplumsal egemenlik kuran, genellikle geniş topraklara sahip kimse, toprak ağası: Git bakalım bizim ağaya... Sana zırnık verir mi? (Y. K. Karaosmanoğlu)
2. Büyük kardeş, ağabey: Hanım bilmez misin ben ağamla birlikte o yaşta seksen koyunu güdüyordum... (Z. Çelik)
3. Osmanlı saray, askerlik ve yönetim örgütlerinde bazı yetkili görevlerde bulunanlara verilen resmi san.
4. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde yaşlıca uşaklara, küçük esnafa, bekçi, korucu gibi küçük görevlilere verilen san: Melek Ahmet Paşa ağalarından Şahit ağa... (Kemal Tahir)
5. Kırsal yörelerde hatırı sayılır, kentlerde de sıradan işler yapan yaşlı kimselere seslenme biçimi.

Ağa ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "ağa" kelimesi geçen deyimler, birleşik fiiller, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Ağalık etmek: Büyüklük, olgunluk göstermek, ihsanda bulunmak, cömertlik etmek: Ben bunca yıldır size ağalık etmişem. Kıtlık olanda ambarlarımı açmışam, hastalık olanda, şehre salmışam ve de başınız devletten yana dolaştığında, adamlarım aracılığıyla işinizi düze çekmişem (B. Yıldız). Bir ağalık et de iflâstan kurtulayım (H. F. Gözler). Artık bir ağalık et de, oğlanın düğününü sen yapıver!
• Gelene ağam, gidene paşam demek: Görevden ayrılanla göreve yeni gelen yöneticiye karşı çıkarcı tutumunu hiç değiştirmeden sürdürmek, güçlüye boyun eğmek: Mademki gemisini kurtaran kaptandı ve gemiyi kurtarmak için gelene ağam, gidene paşam denmesi gerekiyordu, o da bunun alasını yapardı. (H. Dönmez)
• Küçük köyün büyük ağası: Büyüklük taslayanlar için söylenen bir söz: Hiçbir zaman küçük köyün büyük ağası olmamış, alçak gönüllü, gözü tok ve ağırbaşlı Seyda, daha ilk günden itibaren davranışlarıyla kendisine saygı duymalarını telkin etmişti. (H. Alptekin)

• 

  Sarı çizmeli Mehmet Ağa

  Sarı çizmeli Mehmet Ağa: Kendisi ve adresi iyi belirtilemeyen veya bilinmeyen kimseler için söylenen bir söz: Herhangi bir yerde teşhisi zor bir insan tarif edilince derhal şöyle denir: "Sarı çizmeli Mehmet Ağa!". Sarı çizmeli Mehmet Ağa, insanoğlu şartlarının asgarisinin mümessilidir: İki göz, iki kulak, bir burun, bir ağız ve yegane temayüz unsuru olarak da bir çift sarı çizme... (N. F. Kısakürek). Kimdir necidir belli değil. 46-47 yaşlarında meçhul bir zat... O günler için Sarı Çizmeli Mehmet Ağa...
• Yaya kaldın tatar ağası: İstediğini elde edemeyen, başarısızlığa uğrayan kimseler için kullanılan bir söz: Fehmi kahkaha ile güler: yaya kaldın tatar ağası. Seni refaha erdirecek o icazetname kim bilir kaç yıl sonra eline geçecek... (Halk piyesleri)

Ağa ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "ağa" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Ağa ata bakarsa at at olur, ağa bakmazsa at mal olur: Kişi, yetiştirdiği, eğittiği kişiye disiplinli davranırsa çabuk öğrenir, başarılı olur. Boş bırakır, gevşek davranırsa hiçbir şey öğrenemez (mal: Büyükbaş hayvan).
• Ağa bahşişine karar olmaz: Varlıklı kişilerin verdiği hediyenin ya da yaptığı yardımın miktarı tahmin edilemez ve sorgulanmaz.
• Ağa başlı kardeşin olacağına, ağır başlı kocam olsun: Akrabalık bağı olan güçlü ve zengin birinden ziyade, sorumluluk sahibi, anlayışlı ve güvenilir bir eşin daha değerli olduğunu ifade eder. Zenginlikten çok karakterin önemini vurgular (?).
• Ağa borç eder, uşak harç*: Ağa para sıkıntısına düşse de uşak, harcamaları eskisi gibi sürdürür.
• Ağa darılırsa Arap yer dayağı, Arap darılırsa yine Arap yer dayağı: Başkalarına hizmet ederek geçimini sağlayan kişi, hizmetini gördüğü kişi tarafından haksızlığa uğrasa bile yine sesini çıkaramaz.
• Ağa diyeyim sana, yağın bulaşsın bana: Birinin çıkar sağlamak için aşırı şekilde yalakalık yapmasını veya gereksiz yere birine fazla yakınlaşmasını ifade eder.
• Ağa kısmı verdiğini almaz, aldığını vermez: Varlıklı ve eliaçık kimseler darda olan birine bir ihsanda bulunsa hatta borç bile verse onu geri istemez. Bununla birlikte istedikleri bir şeyi elde ettikleri zaman da kimse bunu kolay kolay geri alamaz.
• Ağa yanında kese çıkarılmaz: Zengin ve güçlü birinin bulunduğu ortamda, başka biri cömertlik gösterisi yapmaya kalkışmaz. Ağa, bulunduğu yerin otoritesi olduğu için bu tür davranışlar ona aittir.
• Ağalık (Beylik) vermekle, yiğitlik vurmakla*: Liderliğin cömertlikle, kahramanlığın ise cesur eylemlerle kazanıldığını ifade eder. İnsanlar, büyük olmanın veya saygı görmenin, yaptıklarıyla hak edilmesi gerektiğini bilmelidir.
• Ağanın alnı terlemezse ırgatın burnu kanamaz* (Ağa terlemedikçe hizmetkâr kımıldanmaz): İşveren işçisinden yapabileceğinden daha fazla iş isterse, denetimi sıkı tutmak, onunla birlikte çalışmak zorundadır.
• Ağanın eli tutulmaz*: Zengin olarak düşünülen kişiden anılmaya değer bir bağış beklenir.
• Ağanın gözü ata tımardır*: İşlerinin düzenli gitmesini isteyen işveren, işinin başında durmalı, işlerini denetlemelidir.
• Ağanın gözü öküzü (ineği) semiz eder*: İnsanlar sahip oldukları şeylerin gelişmesini isterlerse, onlarla yakından ilgilenmelidirler.
• Ağanın gözü yiğidin sözü*: Çalışanlarını gereği gibi yöneten ve çalıştıran kişi iyi bir yöneticidir, sözünün eri olan kimse de yiğittir.
• Ağanın malı çıkar, uşağın canı*:
  1. İşçi patronunu mal mülk sahibi edene kadar canı çıkar.
  2. Zor duruma düşen zengin malını vererek kurtulma yoluna gider ama işçinin canından başka verecek bir şeyi yoktur.
• Ağanın muradı oluncaya kadar hizmetkara ağlamak düşer: Güçlü ve söz sahibi kişilerin istekleri gerçekleşene kadar, onlara bağlı olan kişilerin zorluk çekmekten kurtulamayacağını ifade eder. Bu söz, otorite ve emek arasındaki dengesizliği vurgular.
• Ağası güçlü olanın kulu asi olur*: Dişli birine dayanan, güvenen kişi herkese kafa tutar, kabadayıca davranır.
• Ağası güçlü olanın, kulu suçlu olur*: Kuvvetli kimselerin suçları yanındakilere yüklenir.
• Ağası yiğit olanın etbaı sarhoş gezer*: Dişli birine dayanan, güvenen kişi herkese kafa tutar, kabadayıca davranır (etba: bir kimseye tabi olanlar, ona uyanlar, hizmetkarlar).
• Ağaya hizmetçi oldum, eli hamur karnı aç çıktım: Geçimini sağlamak için birine hizmet etmek zorunda kalan kişi, kendisine iş yaptıran kimse ne verirse ona razı olur.
• Acemi ağa acemi çoban tutar: Beceriksiz, iş bilmeyen kimseler iş kurmaya kalktıklarında, çalıştıracakları işçilerin iyisini seçmeyi bile beceremezler; kendileri gibi beceriksiz kimseleri işe alır.
• Anlayana kul ol, anlamayana ağa olma: Akılı insanın değeri bilinmeli, akılsızların peşine düşmemelidir.
• At ağasına göre kişner: İnsanlar, içinde bulundukları ortam veya otoriteye göre davranışlarını şekillendirir. Liderin tutumu, çevresindekilerin davranışlarını belirler.
• At ile cahil ağaya kulluk çetindir: Bilgisiz veya eğitimsiz kişilere, yetenek ve bilgi eksiklikleri nedeniyle hizmet etmenin zorluğunu ifade eder. Bir işte yeterli bilgi ve beceriye sahip olmayan bir kişi, o işi yürütmekte veya liderlik etmekte zorlanır.
• Atın varken yol tanı, ağan varken el tanı*: Elde bulunan olanaklardan zamanında ve gereğince yararlanmak gerekir.
• Babası ölen ağa oldum sanır, anası ölen hanım oldum sanır: Başkasının ayrılmasıyla boşalan önemli bir mevkiye gelen kişi o mevkiye kendi çabasıyla geldiğini sanır.
• Böyle ağanın (efendinin) böyle hizmetkarı olur: Bir işi yöneten nasıl biriyse, onunla çalışanlar da kendisine benzer.
• Eli boşa "ağa uyur" derler; eli doluya "ağa buyur" derler*: Armağansız gelen kişiye yüz verilmez, armağanla gelen kişi ise güler yüzle ve saygı ile karşılanır.
• Gelen ağam, giden paşam*: Başa kim gelirse gelsin, işimize bakalım, yolumuza gidelim: "Bana dokunmayan yılan bin yaşasın", "gelen ağam giden paşam" onların esas felsefesi! (S. Sürmen)
• Herkes evinde ağadır*: Herkesin kendi evinde, kendi çevresinde saygınlığı vardır.
• İnsanın aklına ağanın yaşına değer biçilir: İnsanların akıllarına göre değerlendirilmeleri gerektiğini ifade eder. Tıpkı bir ağanın yaşına göre saygı görmesi gibi, insanların da akılları ve zekaları doğrultusunda itibar ve değer kazanmaları gerektiğini vurgular.
• Kardeşim ağa, avradı hatun, almaz beni kulluğa satın: Evlenen bir kişinin karısına verdiği değerin, kardeşine olan sevgisinin önüne geçtiğini ifade eder. Evliliğin insan ilişkilerinde ve önceliklerde değişikliklere neden olabileceğini vurgular.
• Keyif benim, köy Mehmet Ağanın:
  1. Hiçbir şeyi tasa etmiyorum, işlerim yolunda.
  2. Kim olursa olsun, işime kimsenin karışmasını istemem: Keyif benim, köy Mehmet Ağa'nın. Keyfime Mehmet Ağa bile karışamaz yani. Keyif eşekte olur. Olsun. Keyif yine de keyiftir. (A. Püsküllüoğlu)
• Kır ata, genç ağaya hizmet zor olur: Tecrübesiz ve sabırsız kişilere hizmet etmenin zorluklarını ifade eder. Genç ve deneyimsiz kişiler, beklentileri yüksek ve talepleri değişken olduğu için onlara uyum sağlamak zordur.
• Miras her adama yaramaz yarasa da hacı ağa olmaz: Hazır gelen maldan insana fayda gelmez. İnsan kendi kazancıyla yükselir, mevki alır.
• Ortakçıdan ağa, seyisten efendi, hizmetçiden hanım olmaz: Başkalarının hizmetinde çalışarak geçimini sağlayan bir işin yönetiminde ve idaresinde görev alamazlar (ortakçı: Başkasının tarlasında ürüne ortak olmak şartıyla çalışan).
• Parayı domuzun boynuna takmışlar (sonra) da "Domuz Ağa" diye çağırmışlar: Para, itibarı olmayan kişiye itibar kazandırabilir. Parası çok olan kişiye gerçek olmasa bile saygı ve sevgi duyulur.
• Sen ağa, ben ağa, bu koyunu kim sağa*: Herkes ben buyurayım derse işler yüzüstü kalır.
• Yatsıdan sonra nara, hoş geldin Bayram ağa: Olaylar sonuçlandıktan sonra, sonucunu değiştirmeye çalışmak boşunadır.

Ağa ile ilgili birleşik kelimeler

Yeniçeri Ağası

• Ağa bölükleri: Yeniçeri ocağının yalnız devşirmelerden oluşan üç bölümünden her biri.
• Ağa çırağı: Yeniçeri ağalarınca, ocağa yasa dışı yazdırılan gençler.
• Ağa divanı: Yeniçeri ağası başkanlığında, ocağın türlü işlerini görüşmek üzere yüksek aşamalı yeniçeri subaylarından kurulan divan.
• Ağa gedikleri: Yeniçeri ağasının karargahında çalışan 19 yardımcısı.
• Ağa kapısı:
  1. Yeniçeri ağasının dairesi.
  2. Toprak ağasının evi: Ağa kapısından adam çevrilmez ağam, merhamet et. (Yaşar Kemal)
• Ağa paşa: Vezirlik aşamasına yükselen yeniçeri ağalarının sanı.
• Ağa sancağı: Yeniçeri ağasının sancağı.
• Köy ağası: Köyde malı, toprağı çok olan, sözü dinlenen kimse.