- Gelecekteki olayları kaçınılmaz bir biçimde belirleyen ilahi iradenin insan ve toplum için çizdiği yaşayış biçimi, kader, talih.
- Şans: Zurnada peşrev olmaz, ne çıkarsa, bahtına! (Atasözü)
Baht ile ilgili deyimler ve anlamları
İçinde "baht" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:
- Bahtı açık olmak: Herhangi bir konuda şansı yaver gitmek, talih yüzüne gülmek: Neyse, söyleyim gayri. Bahtı açıkmış gelinin. Allah seviyor onu. (M. Makal)
- Bahtı açılmak: Talihi dönüp uygun duruma veya arzulanan sonuca gelmek, kısmeti bollaşmak: Şükürler olsun, ilahi yardımla Sultan'ın bahtı açıldı; Yüce Allah, Şirvan'ın fethini kolaylaştırdı. (M. Akkuş)
- Bahtı bağlı olmak:
- Talihi kapalı olmak: O iş de olmamış, bahtı bağlı mıdır nedir?
- (Genç kız için) İstekli çıkmamak, evlenememek: Bahtı bağlıymış, evde kalmış diyorlar.
- Bahtı kapanmak:
- Talihsizliğe uğramak, istenen sonuca ulaşamamak: Ama bahtı kapandı mıydı birinin, açılmıyor öyle kolayca... İstediğin denli didin, uğraş artık. Yok yok... (M. S. Aslankara)
- Evlenememek: Bir baba asi evladına, "Nasipsiz kalasın!" derse o evladın bahtı kapanır. (M. Bozdağ)
- Bahtı kara olmak: Sürekli talihi kötü gitmek, mutsuz olmak: "Elif kendisiyle denk kocaya düşmedi. Yüzü ak ama, bahtı karaymış." diyor, kimi de... (C. Uçuk)
- Bahtı yâr olmak: Olaylar istediği yönde cereyan etmek, işleri isteklerine uygun şekilde yürümek, talihli olmak: Bir kişinin talihi ve bahtı yâr olursa, sevdiği, ona kendiliğinden bağlanır (M. N. Doğan). Bahtı yâr olan ve olmayan kimse yüzünden belli olur. Yüzün rengini ak baht ağarttığı gibi, kara baht da karartır. (Türk dili)
- Bahtı yaver gitmek: Talihi yaver gitmek, işi rast gitmek: Şu hâlde bahtı yaver olan, devlete kavuşan o kişidir ki kokuyu duymuş, miske ulaşmıştır, miskin ta kendisi olmuştur. Artık ona yokluk yoktur... (Mevlana'dan Seçmeler)
- Bahtına küsmek (yanmak): Umutsuzluğa, karamsarlığa düşmek, talihsizliğinden yakınmak: Mutluluğu elinden ebediyen kaçırmış, bahtına yanıyordu (M. Yüceyılmaz). Aşka yenilince, bahtına küsmüş.
- Bahtını aramak: Başarı olanakları aramak: Aşk mülkünün tahtını ve bahtını ara. (Ulu Ârif Çelebi Dîvânı)
- Allah bahtından güldürsün: (Evlenecek kızlar için) "Kısmeti açık olsun, iyi bir evlenme yapsın" anlamında hayır temennisi sözü: "Büyüdükçe pek güzelleşti maşallah, Allah bahtından güldürsün" sözlerini sık sık işitiyordu. (Türk dili)
Baht ile ilgili atasözleri ve anlamları
İçinde "baht" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )
- Baht (akıl) olmayınca başta, ne kuruda biter ne yaşta*: Talihsiz (akılsız) bir kişi giriştiği hiçbir işten olumlu sonuç alamaz.
- Bahtı kara olanlar uyurken gülerler: Şanssız kişiler hayatta kolay kolay gülemezler, belki rüyalarında güzel bir olay yaşarlarsa gülerler.
- Bahtım olsaydı anamdan kız doğardım: Çoğu erkek ellerine geçen bir fırsattan yararlanamayınca, bunu kötü talihine yorumlamak için böyle söylerler.
- Bahtın olsaydı, başın kel olmazdı: Şanssızlık veya kötü talihin, kişinin durumunu olumsuz etkilediğini ifade eder. Yani, eğer kişi iyi bir talih ve şansa sahip olsaydı, mevcut eksiklikler veya sıkıntılar yaşanmazdı.
- Bahtına güvenme, cehtine güven: İnsan, hiçbir işini şansa bırakmamalı, her şeyden önce aklını ve yeteneğini kullanmalıdır (ceht: çaba).
- Bahtsızın bağına yağmur, ya taş yağar ya dolu*: Talihsiz kişinin bütün işleri ters gider.
- Alet işler el övünür (baht işler kul övünür)*: Başarının temelinde emeğin veya şansın olduğunu, ancak sonuçta övgünün kişiye yöneldiğini ifade eder. İnsan, emeğiyle veya talihiyle elde ettiği başarıdan gurur duyar.
- Ana bahtı kızına, baba ocağı oğula kalır: Bir annenin kızına bıraktığı miras, evlilik yaşamında ona örnek olmaktır; erkek çocuğa ise babasının sorumluluğu miras olarak kalır.
- Ana kızına taht kurar, kız bahtı kocadan arar (Ana kızana taht kurmuş baht kuramamış)*: Anneler, kızlarını sultanlar gibi yaşatacak olanakları sağlayabilirler ama, kızlarının gerçek mutluluğu ancak kocalarına bağlıdır.
- Ananın bahtı kızına*: Kızların yazgısı annelerininkine benzer anlamında kullanılan bir atasözü.
- At ile avrat yiğidin bahtına*: Kişinin satın aldığı attan ve evlendiği kadından memnun kalıp kalmayacağı önceden kestirilemez, her ikisi de talihine kalmıştır.
- Atalar çıkarayım der tahta, döner dolaşır gelir bahta*: Ana baba, çocuğuna mutlu bir yaşam sağlamaya çalışır ancak kaderde yazılı olan gerçekleşir.
- Atın bahtsızı arabaya (arabacıya) düşer*: Değerli ama şanssız kimseler, kişiliklerine yakışmayan ağır ve aşağılık işlerde kullanılırlar.
- Bekle koca kız, bahtın açılsın: Bazı kızların uzun süre evlenmeyi beklediğini ifade eder. Kısmet ve şansın zamanla açılacağına dair bir teselli ve sabır öğüdü verir.
- Böyle kalmaz bir gün olur baht uyanır: İnsanın başına ardarda felaket gelebilir, ama bu hep böyle devam edecek anlamına gelmez. Bir gün şans onun da yüzüne gülecektir.
- Daldaki elmaya kırk kişi taş atar, kısmet kiminse onun olur: İnsanlar ne kadar uğraşırlarsa uğraşsınlar, kazanacak şanslı ve bahtlı olandır.
- Düşmanını kendinden üstün gör, zayıf çıkarsa bahtına: İnsan düşmanını küçümsemez, onu çok tehlikeli olarak görürse düşman zayıf da olsa bundan bir şey kaybetmez, aksine çok şey kazanır.
- Hepsinden bahtlı olan beşikteki: Çocuklar yaşamın zorluklarından habersiz oldukları için şanslıdırlar.
- İşini kış tut da yaz çıkarsa bahtına*: İnsan, işleri hep ters gidecek gibi önlem almalıdır; bu sayede işler kötü giderse zarara uğramaz, yolunda giderse de elbet daha çok sevinir.
- İven kız ere varmaz, varsa da baht bulmaz*:
- Acele eden kız eşini iyi seçemeyeceği için mutlu olamaz.
- Aceleci davrananların ve düşünmeden hareket edenlerin verdikleri kararlar sağlıksız olur.
- İyi olursa bahttan, kötü olursa bizden bilirler: İnsanın başarısı şansa, başarısızlığı ise beceriksizliğine bağlanır.
- Kaşığa ne gelirse bahtına: Bir insanın karşılaştığı her şey kaderinde yazılandır. Onun için kabul etmekten başka çaresi yoktur.
- Keller bahtlı olur: Şansın ya da talihin bazı insanlara beklenmedik şekilde iyi davranabileceğini ifade eder. Başı açık olanın şansının da açık olduğuna inanılır.
- Kız büyür, bahtı beraber büyür: Bir kız çocuğunun kaderinin ve talihinin de onunla birlikte geliştiğini ifade eder. Yaş ilerledikçe hayatında karşılaşacağı fırsatlar, mutluluklar veya zorluklar da onunla birlikte şekillenir.
- Körün taşı kelin başına değer: Bahtı olmayan kimsenin, beklenmedik ve hesapta olmayan rastlantılar sonucu zarar görebileceğini ifade eder. Şanssız kişilerin, hiç ummadıkları anlarda ve durumlarda bile zarar görme ihtimallerinin yüksek olduğunu vurgular.
- Övünürse baht övünsün: Kişinin başarı ya da kazançlarının çoğunlukla şans ya da kaderle ilgili olduğunu, bu yüzden övünmeye değer şeyin yalnızca talih olduğunu ifade eder. İnsan, başarılarının altında yatan şansı ve kaderi unutmamalı, kibirden kaçınmalıdır.
- Şahin için tuzak kursam bahtıma kuzgun düşer: Bir insanın talihi kötü ise hangi işi yaparsa yapsın mutlaka bir terslikle karşılaşır.
- Taht yaratmak olur/yaratılır, baht yaratmak olmaz/yaratılmaz: Birine yardım edip onu iyi bir mevki sahibi yapmak mümkün olabilir. Fakat o kişinin kaderini tayin etmek mümkün olmaz.
- Talihim (Bahtım) olsaydı anamdan kız doğardım: İşleri ters giden erkek bazen kız olsaydım daha şanslı olurdum diyerek kötü talihine sitem eder.
- Ya taht ola, ya baht: Bu dünyada varlıklı yaşamak istiyorsan ya atadan miras kalacak ya da bahtın iyi olacak ki ummadığın yerlerden dünyalık gelecek.
- Zurnada peşrev olmaz, ne çıkarsa bahtına*: Rastgele yapılan işlerde yöntem, kural aranmaz. Muayyen (belirli) bir şey bekleyen kimselere, mutlaka beklediklerini bulmak lâzım gelmeyeceğini anlatmak için "Zurnada peşrev olmaz, ne çıkarsa bahtına" deriz (M. Belenli). "Zurnada peşrev olmaz, ne çıkarsa bahtına" şeklinde halkın bozduğu atasözünün şu doğrusu Evliya Çelebi'de vardır: «Boruda peşrev olmaz, ne çıkarsa bahtına». (M. R. Gazimihal)
Soru/Yorum Gönder