Şathiyat nedir? Şathiye ne demektir? Anlamı ve Örnekler

Şathiyat (veya şathiye) ciddi düşünceleri alaycı bir üslupla anlatma sanatıdır. Okuyanda bir tebessüm ve gülümseme uyandırmak maksadıyla yazılan manzumelere denir. Edebiyatımızda tekkeler çevresinde mutasavvıflarca söylenen mizahi manzumelere Şathiyat-ı sofiyane denir. Şathiyat-ı sofiyane de "bazı meczupların sözlerini taklit suretiyle yazılmış zahirde saçma görülen fakat şerhi ve tahlili halinde manidar olduğu anlaşılan manzumeler" anlamındadır. Tasavvufta ise sufinin kendisinden geçtiği bir sırada söylediği şeriata aykırı söz ve hareket anlamına da gelir.

Şathiyat-ı sofiyaneler ikiye ayrılır. Sofilerce söylenen şathiyatların bir kısmı bazı meczupların sözlerini taklit suretiyle söylenmiş, zahirde saçma görünen, fakat şerh ve tahlil edildiğinde anlamlı olduğu anlaşılan manzumelerdir. Allah'a şaka yollu hitap eden onunla şaka tarzında sohbet eden ve sufinin kendisinden geçtiği bir sırada söylediği şeriata aykırı söz ve manzumeler sonraları küfür sayılan ikinci çeşit şathiyatlardır.

Şathiyat Örnekleri

Faili yoksa eğer, ulumun şahanesi
Laboratuvarlarda temiz bir kapta uyur
Tatbikatta değilse, kanunun bir maddesi
Avukathanelerde pak bir kitapta uyur
*****

Hayat-ı mahsusenin şevki hür bir insana zahir
Yeter ki kendi yönünden, efendisin ya da beysin.
Zamanın en yüce devletlerinde öyle güzel bir
Makam-ı memuriyet yok ki, nasbı azline değsin.
*****

Anlamlı şathiyat-ı sofiyane örneği

Cennet cennet dedikleri
Birkaç köşkle birkaç huri
İsteyene ver onu
Bana seni gerek seni (Yunus Emre)

Küfür sayılan şathiyat-ı sofiyane örneği

Denizleri yarattın sen kapaksız
Suları yürüttün elsiz ayaksız
Yerleri temelsiz göğü direksiz
Durdurursun acep iskancı mısın?
...

Esirci misin koydun cehenneme Arab
Hoca mısın okur yazarsın kitab
Aslın katib midir görürsün hisab
İhtisabın mı var yoksa hancı mısın?

(Tövbe! Haşa!)